Rola nerek w organizmie człowieka. Jak właściwie o nie dbać?

Schorzenia układu moczowego są powszechne i dotyczą zarówno dorosłych, jak i dzieci. Niestety, wiele osób utożsamia je z objawami takimi jak trudności w oddawaniu moczu, a jednak większość chorób nerek przebiega bezobjawowo i daje o sobie znać dopiero na późnych etapach choroby. Tym samym bardzo ważne jest, by regularnie kontrolować bez przerwy pracujące w organizmie nerki, w przeciwnym razie istnieje duże ryzyko, że będą w nich zachodzić zmiany, często nieodwracalne i zagrażające życiu.

Gdzie umiejscowione są nerki i jak są zbudowane?

Nerki mają kształt ziarna fasoli i znajdują się na tylnej ścianie jamy brzusznej, po obu stronach kręgosłupa. Przylegają do nich nadnercza, a ich krótszy brzeg łączy się z moczowodem, tętnicą i żyłą nerkową oraz nerwami. Nerka zbudowana jest z kory i rdzenia nerki, z czego na ten ostatni składają się piramidy nerkowe, kielichy mniejsze oraz większe, które ostatecznie poprzez miedniczkę nerkową łączą się z moczowodem. U kobiet nerka waży około 115-155 g, a u mężczyzn 125-170 g przy wymiarach około 10x5x3 cm. Organy te mają bordowy kolor, gdyż w ciągu doby przepływa przez nie nawet 1500 litrów krwi!

Jakie funkcje pełnią nerki w organizmie?

Nerki są głównymi narządami układu moczowego, którego zadaniem jest wydalanie zbędnych produktów przemiany materii, w tym m.in. mocznika, kwasu moczowego oraz kreatyniny. Aby to zrobić, nerki wytwarzają mocz, który jest produktem filtracji krwi i tym samym umożliwia regularne usuwanie niepotrzebnych substancji z organizmu, także tych obcych dla ustroju. Oprócz wydalania nerki zapewniają właściwą homeostazę organizmu, co oznacza, że m.in. regulują ciśnienie osmotyczne, a także ilość i skład płynów ustrojowych. Oprócz tego narządy te zatrzymują niezbędne dla organizmu składniki oraz wydzielają enzymy takie jak renina, hormony (np. erytropoetyna), a także kalcytriol, czyli aktywną formę witaminy D. Należy zatem podkreślić, że prawidłowe funkcjonowanie nerek przekłada się na ogólną kondycję całego organizmu.

Gdzie i jak powstaje mocz?

Proces powstawania moczu rozpoczyna się od filtracji kłębuszkowej, w wyniku której powstaje mocz pierwotny. Następnym etapem jest resorpcja oraz sekrecja, podczas których odzyskiwane są substancje korzystne dla organizmu, a także przygotowane do wydalenia zbędne lub szkodliwe substancje. Później następuje resorpcja wody, mocznika, jonów sodu i soli mineralnych, zagęszczenie moczu i ostatecznie odprowadzenie go poza organizm przez moczowód, pęcherz moczowy i cewkę moczową.

WAŻNE! Należy podkreślić, że w ciągu każdej doby w procesie filtracji nerki produkują około 180 litrów moczu pierwotnego, przy czym w wyniku przesączania kłębuszkowego do wydalenia pozostaje około 1,5-2 litry moczu.

Co negatywnie wpływa na pracę nerek?

Na co dzień mało kto zastanawia się, czy czynności, które podejmujemy, służą nerkom, czy wręcz przeciwnie, szkodzą im. Dlatego też warto pamiętać o tym, jakie nawyki negatywnie wpływają na pracę nerek i tym samym świadomie je ograniczać. Do tych czynności zalicza się m.in.:

• przetrzymywanie moczu,
  
• wypijanie za małej ilości płynów,
  
• nadużywanie sodu w diecie,
  
• spożywanie dużych ilości białka,
  
• palenie papierosów,
  
• nadmierne spożywanie alkoholu,
  
• nadużywanie i długotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych,
  
• niewysypianie się
  
• oraz praktykowanie siedzącego trybu życia.

Jakie objawy sugerują, że nerki nie pracują właściwie?

Aby uchronić się przed chorobami nerek, warto reagować na sygnały, które wysyła ciało. Niestety, nerki z reguły nie bolą, dlatego też bardzo często diagnoza pojawia się na późnym etapie rozwoju choroby. Tym samym, warto zwrócić uwagę na poniższe objawy, które mogą sugerować potrzeby konsultacji ich z lekarzem rodzinnym lub specjalistą nefrologiem. Takie symptomy to:

• trudności w oddawaniu moczu i zmienny rytm opróżniania pęcherza (zbyt często lub za rzadko),
  
• zmiana barwy moczu, ilości, gęstości lub pojawienie się w nim np. krwi,
  
• obrzęki ciała, najczęściej stóp, twarzy, dłoni (wynikają z zatrzymania wody w organizmie),
  
• zmiany skórne, zaczerwienienie, świąd (często powstają na skutek nagromadzenia się toksyn w organizmie),
  
• nudności i wymioty (także wynikające z nagromadzenia szkodliwych substancji),
  
• skurcze mięśni (będące konsekwencją zaburzeń równowagi elektrolitowej)
  
• oraz utrata energii i ogólne zmęczenie (co jest wynikiem nagromadzonych w organizmie produktów przemiany materii, które zakłócają pracę narządów).

Najczęstsze choroby nerek

Częstą chorobą nerek jest kamica nerkowa, zwana też moczową, której typowym objawem jest nagły, bardzo silny ból, określany mianem kolki nerkowej. Taki symptom choroby pojawia się, gdy zwykle rozpuszczające się w moczu substancje mają zbyt duże stężenie, co prowadzi do powstawania najpierw drobnych kryształków (tzw. piasku w nerkach), a później złogów, potocznie określanych mianem kamieni moczowych. U większości chorych twory zbudowane są ze szczawianu lub fosforanu wapnia, a ich przemieszczanie się przez moczowód do pęcherza porównywane jest przez wiele osób do bólu porodowego. Aby rozpoznać kamienie moczowe, wystarczy wykonać USG jamy brzusznej, jej RTG lub tomografię komputerową. Inną, popularną chorobą nerek jest kłębuszkowe zapalenie nerek, które może być ostre lub przewlekłe. Pierwsze z nich rozwija się nagle, trwa od 1. do 3. tygodni i chociaż w jego przebiegu może występować ogólne złe samopoczucie, nudności, brak apetytu i skąpomocz, to w większości przypadków przebiega bezobjawowo. Ostre zapalenie wykrywa się najczęściej przypadkowo poprzez badanie ogólne moczu i wtedy, by je usunąć, wdraża się antybiotykoterapię. Z kolei, gdy zapalenie jest przewlekłe, to prowadzi do zwłóknienia kłębuszków nerkowych i ostatecznie niewydolności nerek. Aby potwierdzić diagnozę, u chorych wykonuje się ogólne badanie moczu oraz badanie obrazowe, zwykle USG. Nierzadko pacjenci chorują także na odmiedniczkowe zapalenie nerek, którego postać ostra jest jedną z najcięższych chorób układu moczowego. Przyczyną choroby jest infekcja bakteryjna, najczęściej związana z bakterią jelitową E. coli. U chorych pojawia się wtedy bolesność przy oddawaniu moczu, ból w okolicy lędźwiowej, gorączka, bóle stawów, osutka plamisto-grudkowa (zmiana skórna w formie grudek, krost lub pęcherzyków), duszności, obrzęki i wiele innych. Aby zdiagnozować odmiedniczkowe zapalenie nerek, wystarczy wykonać ogólne badanie moczu oraz badanie krwi. W leczeniu stosowana jest antybiotykoterapia, a jeśli mimo farmakoterapii choroba nie ustępuje, czasami konieczne jest zastosowanie np. dializoterapii. Popularnym schorzeniem jest także przewlekła choroba nerek, która chociaż według statystyk dotyka około 4 mln Polaków, to ze względu na bezobjawowy, podstępny charakter jest diagnozowana zaledwie u 10 procent wszystkich chorych. Niestety, większość pacjentów trafia do szpitala, gdy połowa miąższu nerek jest już uszkodzona i w większości przypadków konieczne jest dializowanie pacjenta, a w najgorszym przypadku nawet przeszczep nerki. Do chorób nerek zalicza się także wiele innych schorzeń, w tym nowotwory, wielotorbielowate zwyrodnienie nerek, nefropatię cukrzycową, mocznicę itp.

O czym pamiętać, aby jak najlepiej dbać o nerki?

1. Wypijaj odpowiednie ilości płynów, minimum 1,5-2 litry wody.
   
2. Nie przetrzymuj moczu, dbaj o regularność opróżniania pęcherza moczowego.
   
3. Dbaj o zdrową i zbilansowaną dietę z optymalną ilością białka oraz soli.
   
4. Utrzymuj prawidłową masę ciała.
   
5. Nie pal papierosów i nie nadużywaj alkoholu.
   
6. Nie nadużywaj leków, stosuj zgodnie z zaleceniami także preparaty bez recepty.
   
7. Dbaj o regularną aktywność fizyczną (minimum trzy, godzinne treningi w tygodniu).
   
8. Wysypiaj się i pamiętaj o odpoczynku.
   
9. Wykonuj badania profilaktyczne, w tym przynajmniej raz w roku badanie ogólne moczu i badanie krwi.
   
10. Mierz ciśnienie krwi i kontroluj poziom cukru we krwi.